CARNAVAL (ENTROIDO)

1. A orixe do nome "Carnaval"
Os distintos nomes que se lle dan ao Carnaval teñen unha orixe latina. Todos teñen en común o feito de que os Carnavais son unha festa que precede ao tempo de Coresma no que non pode comer carne. 

Cuestións

1. Une cada nome coa etimoloxía que lle corresponda:

- Carnaval

- Carnestolendas

- Antruejo/Antruido (galego: Entroido)

a) Tomado por abreviación da frase latina dominicana ante carnes tollendas (domingo antes de quitar a carne).
b) Do latín INTROITUS "entrada", neste caso á Coresma.
c) Do italiano carnevale, e este do antigo carnelevare, composto de carne e levare por ser o comezo do xaxún da Coresma. Tamén se fala da pseudoetimoloxía latina carne vale "adeus, carne,".

2. Festas romanas relacionadas co carnaval
En Roma había algunhas festas que con algúns ritos ou prácticas que se relacionan en certo modo cos nosos carnavais actuais. Le a información e realiza as actividades de cada festividade romana e une a letra desta co número correspondente do apartado final dalgús ritos e prácticas do Carnaval actual. Investiga logo se na túa localidade aparecen algunhas destas características.

a) Mamuralia

Celebrábanse o 14 de marzo en conmemoración dun personaxe chamado Mamurius Veturius, identificado co deus Marte, de onde vén o nome do mes de marzo. Até a reforma do calendario por Xullo César, este mes era o do comezo do ano xa que significaba o comezo da primavera. As celebracións corrían a cargo do colexio sacerdotal dos salios que danzaban para escorrentar os espíritos malignos e as posibles desgrazas que ameazaban as colleitas. Cun pau daban un golpe a un pelello ou a un home vestido cun pelello que representaba ao ano que terminaba. Expulsábase así ao tempo pasado para dar paso ao novo.

b) Lupercales

Celebrábanse o 15 de febreiro e estaban dedicadas a Fauno Luperco, deus da fecundidade dos rabaños e protector dos mesmos fronte aos lobos. Uns fragmentos adaptados da novela histórica Loureiros de cinza axudásenche a comprender en que consistía a festa.

"O sacerdote levantou o coitelo arroibado de sangue sobre o rostro do novo. Este permaneceu impasible. O fío aproximábase á súa fronte. O sacerdote retrocedeu bruscamente: o sangue manchaba a cara do adolescente e corría ao longo do seu nariz. O raparigo púxose a rir, e os berros eleváronse desde a multitude até entón silenciosa que contemplaba a escena. O sacerdote avanzou de novo, e enxugou a marca sanguenta cunha borla de la impregnada en leite. Á festa dos Lupercales comezara.

O raparigo estaba indemne: o coitelo non fixera máis que rozar a súa cabeza. O sangue derramado era a dun macho cabrío que os sacerdotes acababan de inmolar na entrada da gruta de Lupercal, ante a imaxe da loba que aleitara a Rómulo e Remo. O sacerdote gardou o coitelo (...)

Chegara o momento da carreira dos Lupercos. O raparigo dispúñase a quitarse a túnica ao mesmo tempo que outros adolescentes agrupados ao redor del. Case enseguida quedaron completamente espidos. Os Lupercos era o nome do colexio relixioso dos mozos- recolleron as peles aínda quentes das cabras e dos machos cabríos sacrificados e botáronllas sobre as súas costas. Os sacerdotes acababan de cortar correas nas peles postas ao carón. Déronllas aos Lupercos, e colocáronlles nas súas cabezas idénticas coroas ás que lucían as estatuas do deus Fauno. A fin de quentarse para a carreira, se balanceaban sobre as súas pernas. O que acentuaba o seu parecido cos animais. Durante a carreira unha muller quitouse a toga. Só un taparrabo cinguíase á súa cintura. A muller conseguiu abrirse paso até os Lupercos e ofreceu as súas costas ao máis próximo que a flageló coas correas de pel. En todos os puntos do seu percorrido producíanse escenas parecidas. De cando en vez os Lupercos detíñanse e golpeaban o chan coas súas correas antes de volver emprender a súa carreira.

A orixe destes ritos remontábase aos tempos en que os romanos non tiñan máis patrimonio que os seus rabaños e fracas colleitas. Os romanos temían a ferocidad dos lobos e ofrecíanlles sacrificios para afastalos dos rabaños: un pouco de fariña, algunhas cabras, e sen dúbida tamén algunhas vítimas humanas. Isto era o que rememoraban as primeiras escenas. En canto á carreira, críase firmemente que os Lupercos podían curar ás mulleres estériles: ofrecéndose aos seus golpes, expiaban as faltas polas que os deuses as castigaron."                                             N. Rouland, Loureiros de cinza, adaptación pp. 41-43.

Cuestións

2. A festa tiña dúas partes: a) sacrifico humano simbólico e b) carreira ritual. Resume o que sucede en ambas as partes.

3. Cal é a explicación dos dous ritos principais das Lupercales?

c) Saturnales

Do 17 ao 23 de decembro tiñan lugar en Roma as Saturnais que constituían unha ruptura da orde establecida (o mundo ao revés) permitíndose o que non se permitía noutras ocasións como, por exemplo, os xogos de azar. 

Le o seguinte fragmento da novela histórica Loureiros de cinza. O protagonista é Lucio, un nobre romano, que nun momento da novela vese reducido á escravitude nunha granxa de Sicilia. Evandro, un dos escravos, conta en que consisten as Saturnais ante o desgusto de Nasuto, o encargado da granxa.

"Naqueles tempos, a raza dos homes non nacera aínda.

O mesmo Olimpo estaba baleiro. No universo reinaba en solitario o gran deus Urano. Uniuse á Terra, e tiveron doce fillos, os Titáns, entre os cales estaban Rea e Cronos. Estes uníronse á súa vez dando a luz aos deuses olímpicos. Pero Cronos estaba celoso do seu pai. Quería matalo, e comerse aos seus fillos para estar seguro de que non lle quitarían o trono. O sangue da ferida que infligió ao seu pai caeu no mar e o fecundó: da espuma das ondas saíu Afrodita, dunha beleza marabillosa, a deusa do amor e da fecundidade. Rea quixo salvar polo menos a un dos seus fillos: no momento en que Cronos ía comerllo, Rea substituíuno por unha pedra envolta en cueiros, que aquel se comeu sen darse conta da andrómena. Así se salvou Zeus, que reina actualmente no Olimpo. Perdoou ao seu pai e fíxoo rei dun país marabilloso, cheo de delicias, onde non existe a guerra nin a morte, onde non hai nin escravos nin soldados. Cando os romanos aprenderon estas cousas dos gregos, acordáronse de que facía moito tempo, moito antes do nacemento da Cidade, Saturno reinaba no Lacio e que mentres el morou alí, todos coñeceron a paz, a felicidade e a prosperidade. Tomaron o costume de celebrar este reino cada inverno festexando a época de Saturno. A festa significaba simbólicamente o regreso da idade de ouro. Todo o tempo que duran as Saturnais, non existen amos nin escravos e todos gozamos de toda clase de liberdades. As liberdades de decembro."Evandro calou. Os invitados coñecían este mito, pero el díxoo case como un canto, con voz tan doce e melodiosa que todos creran ouvilo por primeira vez. Soamente Nasuto permanecía insensible ao encanto de Evandro. As Saturnais estragábanlle regularmente as festas de final de ano. Era preciso colocar grandes mesas nos edificios da granxa para que todos os escravos puidesen sentar a elas. A tradición dispuña que os amos atendesen e servisen aos escravos nos banquetes. Rifando, Nasuto e os monitores cumprían a para eles fastidiosa tarefa. Víanse obrigados a soportar as alusións irónicas ou as chanzas dos escravos máis ousados. Os amos tiñan que aceptar sen vacilar discursos que, en tempo normal, significasen para o seu autor unha boa ducia de golpes de látigo. Por outra banda, os escravos coidaban de que a cousa non fóra demasiado lonxe: un descaro imprudente durante as Saturnais podía pagarse moi caro unha vez terminado o festival. Gregario, no entanto, non se resistiu ao pracer de pedirlle a Nasuto, que lle servía, que andase máis dereito, para evitar que o seu longo nariz mergullásese no prato...                   N. Rouland, Loureiros de cinza, pp. 246-247.

Cuestións

4. Como conseguiu Rea que Cronos non devorase a Zeus?

5. Cal foi o destino final de Cronos?

6. O deus grego Cronos é identificado polos romanos con outro deus que reinou no Lacio, o territorio de Roma, cal é este deus?

7. Que palabras españolas relaciónanse con Cronos? Que é Saturno en español, ademais do deus romano?

8. Cales son as características da Idade de Ouro que constitúe o reino de Saturno?

9. Que se festexa nas Saturnais?

10. Como é a relación de amos e escravos?

11. Que deben facer Nasuto e os monitores na granxa para festexar as Saturnais?

12. Que límites tiñan as liberdades temporais das Saturnais?

Algúns ritos e prácticas do Entroido actual

O Entroido é un tempo en que todo está permitido e no que non contan as convencións sociais. É unha especie de mundo ao revés.

En moitas localidades de España celébrase o Mércores de Cinza unha cerimonia de enterro do Entroido (enterro da sardiña) ou queima de bonecos.

Nalgunhas localidades de España hai personaxes de entroido como os cigarrón de Verín (Ourense) que perseguen á multitude armados dunha especie de látigo .